Borziloku

Borziloku, mbreti i erezave...

Borziloku eshte nje nga erezat me te dashura ne  kuzhinat tona, gjethegjere, i mbushur, do ta gjejme ne cdo cep te Shqiperise per te zbukuruar ballkonet e saje.







Origjinen e saje e ka nga India, ku konsiderohet si nje bime e shenjte e Vishnes dhe e Krisnes, dhe ndoshta eshte sjelle nga atje nga Aleksandri i Madh ne Evrope duke i dhene emrin e tij mbreteror tashme Basilicos (ne Greqisht - mbreteror). Qe nga antikiteti i lashte borziloku eshte i lidhur me dashurine per romaket, me vdekjen per greket, dhe me pastrimin e shpirtrave per francezet. Eshte ereza baze ne recetat mesdhetare.

Eshte nje bime e familjes Labiate qe rritet gjate gjithe vitit. Ajo mund te arrije ne nje lartesi rreth 60 cm, dhe ka disa varietete si i rregullti, i larti, i shkurti, gjethe gjeri, i napolit dhe i dimrit qe gjendet vetem ne sera.

Kur mund ta mbjellim

Koha me e pershtatshme eshte nga mesi i marsit dhe me tutje, kur temperatura eshte stabilizuar ne 20 grade celsius.

Sekretet e borzilokut te shendetshem

Te ujitet mire dhe cdo dite.
Te rritet ne vende me diell.
Kujdes ne lulezim, kulmi i lulezimit eshte ne Qershor deri ne Shtator, per ta mbajtur ate te gjalle dhe te shendetshem presim majat e fidaneve te rinj pak para lulezimit.

Basilic pesto (salce borziloku)

Bluajme ne nje blender 2 filxhana me borzilok gjethegjere te lara, hedhim nje filxhan me vaj ulliri. Shtojme kripe, piper. nje thelb hudher dhe vazhdojme grierjen. Hedhim 2 luge gjelle me stika pishe, 1 luge gjelle djathe pekorino dhe vazhdojme perzierjen. Eshte gati...

Piperi i zi

Ereza me e zakonshme dhe me e njohura ne te gjitha kuzhinat boterore. Prodhohet nga fruti i pemes se piperit pasi thahet, kur ato jane ende jeshile. Duhet te kete arome te forte djegse te nxehte. E vendosim ate pothuajse ne te gjitha ushqimet dhe eshte me e mira ta bluajme para konsumimit. Piperi prodhohet ne vendet tropikale si Indonezia, Malajzia etj. Piperi me i mire thuhet se prodhohet ne Australi, Java dhe Vietnam.






Historikisht mund te jete nje nga erezat e para qe ka njohur njerezimi. Ne Egjipt ai u perdor tek mumjet, ka referenca ne tekstet e lashta Indiane, ndersa ne Greqine e lashte dhe ne Rome kishte nje vlere te madhe dhe shume here taksat paguheshin me kokrra piperi. Gjate perandorise Romake, anijet romake shkonin ne indi dhe blenin piper te zi ne kembim te floririt. Ne lashtesi ne qofte se kishe piper konsideroheshe si i pasur. Perdoret ne farmaceotike si inkurajues dhe si stimulues per stomakun.

Nenexhiku

Nenexhiku (menta) menderza, diozma apo nane sic i thone ne krahina te ndryshme ne Shqiperi eshte nje bime barishtore shume vjecare me arome qe nuk mund te  ngatarrohet lehte. Me nje arome kundermuese te mentes, nenexhiku perdoret ne shume receta tradicionale Shqiptare por edhe ne ndermarriet farmaceotike per paste dhembesh, vaj esencial, balsame etj. 






Por nuk duhet te ngatarrohet me menten qe perdorim ne shqiptaret ne kuzhine, kjo eshte nje lloj tjeter menteje qe ne Austri njihet me emrin Kartner Minze. Kjo ka te njejten arome me nenexhikun tone, ate qe kane perdorur gjyshet tona ne gatimet te ndryshme. Pervec se ka nje arome dhe shije te vecante ne gatim, eshte e dobishme per tretien e ushqimit, probleme me stomakun, me dhimbiet e kokes etj. Nenexhiku ka nje perdorim te gjere ne guzhine si ne salca makaronash me domate, ne lakroret e famshem te Korces me domate dhe qepe, ne fergesa, ne disa lloje supash, sallata, pistili me spinaq, ne salca me baze kosin, ne japrake etj.
 

Kripa diamanti i gatimit

KRIPA ''DIAMANTI I GATIMIT''

Kripa është lëndë e bardhë dhe e fortë në trajtë kokrrizash të vogla të kristalta, e tretshme në ujë, me shije të njelmët, që nxirret nga uji i detit (nëpër kripore) a nga toka (në miniera) dhe që përdoret në gjelle ose u hidhet ushqimeve për t'i ruajtur për një kohë të gjatë. Në kimi kripa njihet si përbërje kimike e formuar nga zëvendësimi i plotë a i pjesshëm i hidrogjenit të një acidi me metal e me njëvlerës të tij. Në mjekësi kripa njihet si lëndë e bardhë dhe e kristaltë që pihet për të dalë jashtë kur jemi kaps, sulfati i magnezit.



DISA NGA EFEKTET E KRIPES

1. Nuk shërben vetëm për gatim.
2. Shishet e qelqurina lahen mirë me ujë me kripë.
3. Një sasi kripe e lënë pa mbuluar në një tepsi thith lagështinë e dhomës, pasi kemi lyer.
4. Uji i nxehtë ftohet me ngadalë po ti hedhim kripë.
5. Peshku në akuarium qëndron më mirë po ti hedhësh 2-3 kokrra kripë. Kjo i heq dhe aromën e keqe ujit.
6. Mizat e dheut largohen po të hedhim kripë në vendet e grumbullimit ose në rrugët e kalimit.
7. Njollat e kafes, kakaos, çokollatës, verës pastrohen më kollaj po i lage menjëherë me ujë të kripur.
8. Sendet prej mermeri, prej bakri e prej argjendi pastrohen mirë po të fërkohen me kripë.
9/ Tigani ose tenxherja që është nxirë nga të fërguarat, pastrohet shpejt po të fërkohet me kripë të nxehtë.
10. Njollat e shndritshme, që mbeten mbi mobiliet nga sendet e nxehta, mbulohen me kripë e pak vaj, pastaj pastrohen.
11. Gjalpi nuk prishet po ta mbulojmë me kripë.
12. Vezët ruhen të freskëta po të mbulohen me kripë.
13. Era e qepës largohet nga duart po ti fërkojmë me kripë.
14. Formula kimike: NaCl.
15. Djegiet e lehta të lëkurës, në kuzhinë, shërohen më leht po të laget pjesa e djegur dhe të mbulohet me kripë.

Shumaku, njohuri per erezat

 
Shumaku është një erez e veçantë Arabe me nje ngjyre te kuqerremte te bukur dhe shije fruti limon pikant qe ka prejardhien nga një lloji te vecante fruti i nje shkurreje me emer Rhus coriaria.

Kjo erez me ngjyrë të kuqërremtë afrohet ne shijen e lemonit. Perdoret veçanërisht per kebab dhe per gjitha llojet e mishit te pjekur në skarë, dhe mund te përshtatet shume mire në salca, supa, sallata, etj.




Fruti i Shumakut eshte i ngjashem me manaferra te vogla me ngjyre te eret te kuqerremte i cili mblidhet pa u pjekur mire dhe lihet te thahet ne diell ne vende qe ajrosen vazhdimisht dhe bluhet mbasi eshte thare plotesisht. Shumaku eshte nje erez baze per guzhinat arabe dhe perdoret shume ne mishin e pules, te peshkut, te deles, ne patllixhana, ne bishtajore si qiqrat etj. Gjithashtu mund te perdoret shume mire dhe ne marinata te ndryshme te perziera me kos dhe ereza te tjera si piper djeges, piper te kuq, majdanos, etj. Ne kohen e perandorise romake sumaku u soll nga romaket ne evrope para se te sillnin lemonat dhe u jepnin mishrave te tyre te pjekur dhe shume ushqimeve te tjera nje shije pikante te vecante.

Erezat ''pluhurat magjike'' te kuzhines

Te gatuarit në shtëpi nuk është thjesht dekorim pjate, por shije ku dallon lëndën e parë në gojën tënde, është merita e erëzave këtyre pluhurave magjikë, që u duhej kushtuar një rëndësi e veçantë në kulturën gastronomike dhe recetat e larmishme të kuzhinës.





Shije-kujtim pra, "erëzat", me të cilat jemi rritur, kemi gatuar ushqime të shijshme për te dashurit tanë, kemi kënaqur të ftuarit dhe kemi marrë përgëzime si kuzhinierë duarartë. Më shumë se kurrë më parë, fuqia e tyre në dekadat e fundit ka pushtuar zemrat dhe tenxheret e gjithë kuzhinierëve të botës. Të pajisura me veti terapeutike, ato janë njohur nga egjiptianët, grekët dhe romakët e lashtë prej shekujsh. Erëzat, përveçse trashëgimtare të historisë antike, janë produkte natyrale që mund të na shërojnë, duke ndihmuar trupin tonë dhe ndryshuar karakteristikat e ushqimeve tona. Fjala "erëza" daton që nga shekulli XII dhe vjen nga latinishtja.

ROZMARINA

Kercellet e njome dhe gjethet e rozmarinë janë përdorur si aromatizues në shumë ushqime. Në mishrat e pjekur jep një shije shume të veçantë. Një përdorim te gjere ka dhe ne pasticeri kryesisht në ëmbëlsirat si recelrat etj.

BORZILOKU
 
Kryesisht përdoren në gatim gjethet e thara të varietetit, gjethegjerë me aromë e cila është pak a shumë si ajo e anisës. Aromatizos mishra te ndryshem te pjekur, te zier dhe me salce te kuqe etj. Përshtatet mirë në salca që janë të bazuara mbi domate të freskëta. Në makarona salca pesto e kuzhines italiane (pesto) ka qenë mbi bazën e borzilokut.

VANILIA

Bishtaja e gjatë me ngjyrë të errët është fryt i një bime me origjinë nga Amerika Qendrore. Zakonisht përdoret për aromatizimin e lëngjeve gjatë zierjes

KARAFILI

Kjo erzë përftohet duke tharë sythin e pambyllur të lules së një peme të gjelbër tropikale. Përdoret gjithmonë i thatë, i plotë ose pluhur. Ndihmon në qetësimin e dhimbjeve të dhëmbëve

KANELLA

Përdoret korja e pemës, e prerë dhe e tharë në diell. Me origjinë nga Sri Lanka, përdoret e gjitha ose e thërrmuar, në ëmbëlsira dhe likere.

PIPERI

Origjina e tij mendohet se është aziatike. Si bimë e familjes së piperaceave, kultivohen frutat e saj, të cilat kur thahen përdoren si erëza. Kur mblidhet i papjekur ka ngjyrë jeshile

TRUMZA

Prej saj mund të nxirret vaji balsamik, që zakonisht përdoret për të gjitha gatimet e peshkut. Përdoren gjethet dhe lulet e saje si erëza për aromatizues dhe ne ushqime si mishi, salca, supa, etj. Trumeza është një nga komponentët kryesorë të likerit benediktin.

XHENXHEFILLI

Përdoret si në kuzhinë, ashtu edhe në fitoterapi. Japonezët e përdorin për të marinuar peshkun, ndërsa njihet për vetitë e tij në lehtësimin e dhimbjeve të barkut

RIGONI

Mjaft i ngjashëm me maxhoranën. Rigoni ka një aromë shumë më të fortë. Është ndër ato pak erëza që e ruajnë mirë aromën edhe kur thahen, prandaj nuk ka rëndësi nëse nuk e gjeni të freskët

MAJDANOZI

Majdanozi është shumë i pranishëm në kuzhinën italiane dhe është një nga ato erëza që nuk duhet të mungojë kurrë. Përdoret gjithmonë i freskët, pasi i tharë e humbet aromën, por për fat nuk mungon kurrë në treg.

SPECI I KUQ

Ka lloje të ndryshme, si për nga forma, ashtu dhe për nga fortësia e shijes. Në kuzhinë ai përdoret si erëz e tharë, e plotë ose e grirë

SHAFRANI

Në treg paraqitet në dy forma: në pluhur, që i shtohet përgatitjes siç është, ose i tretur me pak ujë apo lëng. Thekët e shafranit, nga ana tjetër, lihen për gati një orë në pak ujë dhe përdoren bashkë me lëngun e tyre. Si produkt i shtrenjtë ai përdoret në doza shumë të vogla

ARREMYSHKU

E kultivuar në juglindjen aziatike, përdoret për aromatizimin e ëmbëlsirave, salcave, të mbushurave dhe kokteileve. Gjendet si pluhur, por meqë substancat aromatike i humbasin shpejt, preferohet të blihet e plotë, duke e ruajtur në kuti të mbyllur mirë.